Sa totoo lang, marami pang pag-usapan tungkol sa ating nakaraan.
May mga detalyeng pwedeng iclarify o dagdagan ng detalye.
Pananglitan mga higala, Mindanao. Halimbawa mga kaibigan, Mindanao. Tinuod man na daghan pang pwede idiskurso sa karaan sa Mindanao. Totoo, marami pang pwedeng pag-usapan sa kasaysayan ng Mindanao.
Una, mangangailangan dito ng maraming primary o secondary sources. Mga official documents mula panahon ng Kastila hanggang sa kasalukuyan hinggil sa mga usaping administratibo.
Dahil sa malakas na bisa ng mga kulturang Moro at Lumad, mas may advantage kung may kaalaman ka sa kanilang paraan ng paggunita ng nakaraan: mga tarsila, mga pasalitang tradisyon.
Ikalawa, interesanteng tingnan paano napapanatili ng mga Moro at Lumad ang kanilang mga konsepto ng “pamayanan” sa gitna ng mga pagpataw ng mga political boundaries simula ng panahon sa Katsila (Kastila). Interesanteng alamin paano nahati sa mga kasalukuyang lalawigan ang mga dating malalaking probinsiya ng Zamboanga, Misamis, Agusan, Surigao, Davao, at Lanao.
Yung Misamis pa nga noong Spanish period dati sakop ang mga lugar bandang Dapitan-Dipolog-Lubungan hanggang sa silangang bahagi ngayon ng Misamis Oriental. Kasama pa dati rito ang Iligan at karatig na mga lugar hanggang ihiwalay ang mga ito noong panahon ng mga Amerikano.
Panghuli. May historical bases ang pagkakabuo ng BARMM. Naniniwala ako na kinilala bilang batayang heograpikal at pulitikal ang ilang mga teritoryo ng mga sultanato ng Sulu, Maguindanao, Buayan at ang mga sultanato sa may Lanao Lake. Subalit kinilala rin ang mga political borders na nabuo simula panahon ng Amerikano hanggang panahon ng Third Republic (simula ng paghahati sa mga lalawigan sa Mindanao), Martial Law (pagbubuo ng mga regional governments sa Western at Central Mindanao, na iba sa original na nakasaad sa Tripoli Agreement) at ang ARMM na pormal na nabuo noong 1989.
*Maraming guro at historyador ang pinag-aralan/pinag-aaralan na ito. Suliranin na lang ang paghahanap sa ilang mga naunang akda, at sana ay mas maging accessible sila ngayong social media age.
Himantayon Dos 